เศรษฐกิจหมุนเวียนบรรจุภัณฑ์ กลยุทธ์ลดต้นทุนและสร้างแบรนด์ให้ยั่งยืน - หงส์ไทย

คุณเคยสังเกตไหมว่า ทำไมบริษัทใหญ่ๆ อย่างเซ็นทรัล หรือ CP ถึงเปลี่ยนมาใช้บรรจุภัณฑ์สีเขียว? คำตอบคือ เศรษฐกิจหมุนเวียน เป็นแนวคิดที่ไม่ใช่แค่ช่วยโลก แต่ยังช่วยประหยัดเงินได้จริงๆ

ทีมงานหงส์ไทยพบว่า องค์กรที่เปลี่ยนมาใช้ระบบนี้ลดต้นทุนได้เฉลี่ย 25-40% และสร้างภาพลักษณ์ที่ดีให้แบรนด์อีกด้วย มาดูกันว่าเศรษฐกิจหมุนเวียนคืออะไร และทำไมถึงสำคัญกับธุรกิจยุคใหม่

หัวข้อย่อยมีอะไรบ้าง ?

เศรษฐกิจหมุนเวียนคืออะไร? อธิบายแบบง่ายๆ

ลองนึกภาพเศรษฐกิจแบบเดิมเป็นเส้นตรง : ซื้อวัตถุดิบ → ผลิต → ขาย → ลูกค้าใช้ → ทิ้ง

แต่เศรษฐกิจหมุนเวียนเป็นวงกลม : ซื้อวัตถุดิบ → ผลิต → ขาย → ลูกค้าใช้ → เก็บกลับมาใช้ใหม่

ง่ายๆ คือ “ไม่ทิ้ง แต่หาทางใช้ต่อ” ซึ่งประหยัดเงินและลดขยะได้ไปในตัว

หลักการง่ายๆ มี 3 ข้อ ได้แก่

Reduce (ลดการใช้) – ใช้วัสดุให้น้อยที่สุดแต่ยังได้ประสิทธิภาพ
Reuse (ใช้ซ้ำ) – หาวิธีใช้บรรจุภัณฑ์ครั้งที่ 2, 3, 4
Recycle (รีไซเคิล) – เมื่อใช้ไม่ได้แล้ว ก็แปลงเป็นสิ่งใหม่

สถานการณ์ขยะบรรจุภัณฑ์ในไทย ตัวเลขที่น่าตกใจ

ประเทศไทยผลิตขยะบรรจุภัณฑ์ 2.5 ล้านตันต่อปี มากพอที่จะเทกองเป็นภูเขาเลยทีเดียว

แต่ที่น่าเศร้าคือ มีเพียง 25% เท่านั้น ที่ได้ถูกนำไปรีไซเคิล ส่วนที่เหลือ 75% มักจะถูกนำไปลงหลุมฝังกลบหรือเผาทำลาย ซึ่งก่อมลพิษและเสียค่าใช้จ่ายเพิ่มเติม

รัฐบาลได้เล็งเห็นปัญหานี้ และตั้งเป้าว่า ปี 2570 ต้องรีไซเคิลได้ 40% ซึ่งหมายความว่าธุรกิจที่เตรียมตัวแต่เนิ่นๆ จะได้เปรียบแน่นอน

รวมถึงตลาดบรรจุภัณฑ์รักโลกในเอเชียกำลังโตด้วยอัตรา 8.2% ต่อปี ซึ่งเป็นโอกาสทองสำหรับคนที่อยากขึ้นรถไฟขบวนนี้

หลักการ 3R พลิกโฉมบรรจุภัณฑ์สู่ความยั่งยืน

การออกแบบบรรจุภัณฑ์ในระบบเศรษฐกิจหมุนเวียน ไม่ใช่แค่การทำให้รีไซเคิลได้ แต่เป็นการคิดให้ครบวงจรตั้งแต่ต้นทางเหมื่อนกับหลักการ 3R โดยยึดหลักการสำคัญ ดังนี้

Reduce (ลดการใช้) การออกแบบที่ดีที่สุดคือการลดการใช้บรรจุภัณฑ์ที่ไม่จำเป็นลงให้มากที่สุด
- ลดขนาดและน้ำหนัก : ใช้วัสดุน้อยลงแต่ยังคงประสิทธิภาพในการปกป้องสินค้า
- เลิกใช้บรรจุภัณฑ์ชั้นนอกที่ไม่จำเป็น : เช่น พลาสติกหุ้มกล่องสินค้า หรือการห่อผักผลไม้ที่เกินความจำเป็น
Reuse (ใช้ซ้ำ) เปลี่ยนบรรจุภัณฑ์แบบใช้ครั้งเดียวทิ้ง (Single-use) ให้กลายเป็นบรรจุภัณฑ์ที่ใช้งานได้หลายครั้ง
- โมเดลรีฟิล (Refill Model) : ร้านค้าที่มีจุดให้ลูกค้านำภาชนะมาเติมสินค้าได้เอง เช่น สบู่เหลว แชมพู หรือธัญพืช
- โมเดลส่งคืน (Return Model) : บรรจุภัณฑ์ที่ผู้ผลิตเรียกคืนเพื่อนำไปทำความสะอาดและบรรจุใหม่ เช่น ขวดแก้วเบียร์ หรือภาชนะใส่อาหารแบบหมุนเวียนสำหรับบริการเดลิเวอรี
Recycle (นำกลับมาใช้ใหม่) หากไม่สามารถลดหรือใช้ซ้ำได้ บรรจุภัณฑ์ต้องถูกออกแบบมาเพื่อให้รีไซเคิลได้ง่ายและมีประสิทธิภาพ
- ใช้วัสดุชนิดเดียว (Mono-material) : หลีกเลี่ยงการใช้วัสดุหลายชนิดประกอบกันที่แยกออกจากกันได้ยาก
- เลือกใช้วัสดุที่รีไซเคิลได้จริง : เช่น พลาสติกประเภท PET, HDPE หรือกระดาษกับบรรจุภัณฑ์กระดาษที่ไม่เคลือบฟิล์มพลาสติก
- ใช้ฉลากที่ลอกออกง่าย : เพื่อไม่ให้เป็นอุปสรรคต่อกระบวนการรีไซเคิล

วิธีออกแบบบรรจุภัณฑ์แบบหมุนเวียน 5 แนวทาง

1. ทำให้ทนทานกว่าเดิม

แทนที่จะใช้กล่องที่ใช้ครั้งเดียวแตก ลองเปลี่ยนเป็นกล่องพลาสติกแข็งแรงที่ใช้ได้ 50-100 ครั้ง

ตัวอย่างจริง : บริษัทขนส่งอาหารหลายแห่งใช้กล่องฉนวนความร้อนที่คืนได้ ลดต้นทุนบรรจุภัณฑ์ 60%

2. ออกแบบให้ใช้ซ้ำได้

คิดแบบ “กล่องนี้หลังลูกค้าแกะแล้ว จะเอาไปทำอะไรได้บ้าง?”

ตัวอย่าง : กล่องกระดาษที่พับได้เป็นที่เก็บของ หรือขวดแก้วที่สวยจนลูกค้าเก็บไว้ใส่ของในบ้าน

3. เลือกวัสดุที่รีไซเคิลง่าย

หลีกเลี่ยงบรรจุภัณฑ์ที่มีพลาสติก + กระดาษ + ฟอยล์ปนกัน เพราะแยกยาก เลือกใช้วัสดุเดียวในตัวบรรจุภัณฑ์จะดีกว่า เพราะยิ่งวัสดุน้อยชนิด ยิ่งรีไซเคิลได้ง่าย

4. ใช้วัสดุที่ย่อยสลายเอง

วัสดุจากธรรมชาติอย่างกระดาษจากไผ่ หรือพลาสติกจากแป้งมันสำปะหลัง ย่อยสลายเร็วและปลอดภัย

ข้อควรระวัง : ต้องคำนวณให้ดีว่าย่อยสลายหลังหมดอายุใช้งาน ไม่ใช่ก่อนถึงมือลูกค้า

5. ประหยัดวัสดุให้สุด

ออกแบบให้ใช้วัสดุน้อยที่สุดแต่ยังคุ้มครองสินค้าได้ดี เช่น เปลี่ยนจากกล่องหนาเป็นกล่องบางแต่แข็งแรงกว่า

หลักการ 3R พลิกโฉมบรรจุภัณฑ์สู่ความยั่งยืน

มาตรฐาน ISO บรรจุภัณฑ์ยั่งยืน – การรับรองที่ต้องมี

ISO 14001 : Environmental Management Systems เป็นมาตรฐานระบบการจัดการสิ่งแวดล้อมที่องค์กรควรมีเพื่อแสดงความมุ่งมั่นด้านความยั่งยืน การมี ISO 14001 ช่วยเพิ่มความน่าเชื่อถือและเปิดโอกาสทางธุรกิจ
Cradle to Cradle Certified เป็นการรับรองที่ประเมินผลิตภัณฑ์ตลอดวงจรชีวิต มุ่งเน้นการออกแบบให้วัสดุสามารถกลับเข้าสู่ระบบธรรมชาติหรือเทคโนโลยีได้อย่างปลอดภัย
FSC (Forest Stewardship Council) ใช้สำหรับบรรจุภัณฑ์กระดาษ รับรองว่าวัตถุดิบมาจากป่าไม้ที่จัดการอย่างยั่งยืน เป็นที่ยอมรับของตลาดโลกและเป็นข้อกำหนดของลูกค้าต่างประเทศหลายราย
Ellen MacArthur Foundation Certification เป็นการรับรองจากมูลนิธิที่เป็นผู้นำด้านเศรษฐกิจหมุนเวียนระดับโลก ช่วยสร้างความน่าเชื่อถือและเป็นที่ยอมรับในวงการธุรกิจ
ISCC PLUS (International Sustainability and Carbon Certification) คือมาตรฐานสำหรับการติดตามและรับรองความยั่งยืนของห่วงโซ่อุปทาน รวมถึงการคำนวณการปล่อยก๊าซเรือนกระจก
BPI Certification (Biodegradable Products Institute) ใช้สำหรับบรรจุภัณฑ์ที่ย่อยสลายได้ รับรองว่าผลิตภัณฑ์สามารถย่อยสลายได้จริงในสภาพแวดล้อมที่กำหนด

ตัวอย่างความสำเร็จจริงในไทย

เซ็นทรัล – โครงการคืนกล่องอาหาร

ปัญหา : ขยะกล่องอาหารจากฟู้ดคอร์ทเยอะมาก
วิธีแก้ : ตั้งจุดรับคืนกล่องและแยกขยะอัตโนมัติ
ผลลัพธ์ : รีไซเคิลเพิ่มขึ้น 65% ประหยัดค่าขยะ 2.3 ล้านบาทต่อปี

CP Foods – กล่องอาหารแช่แข็งใหม่

ปัญหา : กล่องอาหารแช่แข็งเก่ารีไซเคิลไม่ได้
วิธีแก้ : ทำกล่องจากพืชแทนพลาสติก และมีระบบเก็บคืน
ผลลัพธ์ : ลดพลาสติก 40% รายได้เพิ่ม 180 ล้านจากขายวัสดุรีไซเคิล

เทสโก้ โลตัส – กล่องใช้ซ้ำได้

ปัญหา : ลูกค้าต้องการทางเลือกที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม
วิธีแก้ : ร่วมมือกับ TerraCycle ให้ยืมกล่องแทนซื้อ
ผลลัพธ์ : ลูกค้าเข้าร่วม 50,000+ คน สมาชิกของแบรนด์เพิ่มขึ้น 23%

วิธีวัดผลว่าโครงการสำเร็จหรือไม่

สามารถตรวจสอบได้ง่ายๆ ผ่านกระบวน 3 ด้าน ดังนี้

1. ด้านสิ่งแวดล้อม

ขยะลดลงกี่เปอร์เซ็นต์?
รีไซเคิลได้เพิ่มขึ้นเท่าไหร่?
ลดก๊าซเรือนกระจกได้กี่ตัน?

2. ด้านเงิน

ประหยัดค่าจัดการขยะเท่าไหร่?
ขายวัสดุรีไซเคิลได้เงินเท่าไหร่?
ต้นทุนรวมลดลงเปอร์เซ็นต์ไหน?

3. ด้านลูกค้า

พนักงานให้ความร่วมมือแค่ไหน?
ลูกค้าพอใจกับบรรจุภัณฑ์เขียวไหม?
ชุมชนให้ feedback อย่างไร?

คำแนะนำจากทีมงานหงส์ไทย

ทีมงานหงส์ไทยแนะนำให้ เริ่มเล็กๆ แต่เริ่มเลย อย่ารอให้พร้อมร้อยเปอร์เซ็นต์ เพราะจะไม่มีวันพร้อม

เลือกโครงการง่ายๆ ที่เห็นผลเร็ว เช่น เปลี่ยนกล่องใส่เอกสารเป็นแบบใช้ซ้ำได้ หรือลดขนาดบรรจุภัณฑ์ที่ใหญ่เกินจำเป็น

จำไว้ว่า การวัดผลคือกุญแจสำคัญ ถ้าไม่วัด จะไม่รู้ว่าได้ผลหรือเปล่า เก็บข้อมูลไว้เป็นหลักฐาน และปรับปรุงอย่างต่อเนื่อง

แนวโน้มอนาคตที่ควรจับตาเกี่ยวกับแนวโน้มอนาคตที่ควรจับตาบรรจุภัณฑ์

แนวโน้มอนาคตที่ควรจับตาเกี่ยวกับบรรจุภัณฑ์

5 ปีข้างหน้าจะเป็นอย่างไร ?

กฎหมายเข้มงวดขึ้น : รัฐบาลไทยและต่างประเทศจะออกกฎหมายเรื่องขยะเข้มข้นขึ้น บริษัทที่เตรียมตัวไว้แต่เนิ่นๆ จะรอดง่ายกว่า
เงินทุนสีเขียวเยอะขึ้น : ธนาคารและนักลงทุนให้เงินกู้ดอกเบี้ยต่ำกับโครงการสิ่งแวดล้อม การมี ESG ดีๆ จะช่วยหาเงินทุนง่ายขึ้น
เทคโนโลยีก้าวหน้าเร็วขึ้น : AI, IoT และ Blockchain จะทำให้ระบบเศรษฐกิจหมุนเวียนง่ายและถูกขึ้น

โอกาสธุรกิจใหม่ๆ

เปลี่ยนจากขายของเป็นขายบริการ : แทนที่ขายกล่อง ในอานาคตอาจจะมีบริการ “เช่ากล่อง” ลูกค้าใช้เสร็จส่งคืน บริษัทล้างใหม่ให้เช่าต่อ
ตลาดแลกเปลี่ยนขยะออนไลน์ : มีโอกาสที่จะมีการสร้างเว็บไซต์ที่บริษัท A ที่มีขยะพลาสติกเหลือ หาให้บริษัท B ที่ต้องการพลาสติกเพื่อนำมารีไซเคิล
ให้คำปรึกษาเรื่องเศรษฐกิจหมุนเวียน : อาจจะมีธุรกิจชนิดใหม่ที่ทำหน้าที่ในการแนะนำวิธีดูแลเศรษฐกิจหมุนเวียนให้ถูกวิธี และยั่งยืนให้กับองค์กรได้